مدیریت مصرف سوخت و مبارزه با قاچاق بنزین از دغدغه‌های اصلی دولت ایران در سال‌های اخیر بوده است. در همین راستا، طرحی نوآورانه برای جایگزینی کارت سوخت با کارت‌های بانکی در دستور کار قرار گرفته است.
این طرح که بر اساس بند دوم تبصره سوم قانون بودجه تدوین شده، قرار است سهمیه بنزین را مستقیماً به کارت بانکی مالکان خودرو منتقل کند. اما این تغییر بزرگ چه معنایی برای مردم دارد؟
در این مقاله، جزئیات، اهداف، مزایا، چالش‌ها و نگرانی‌های این طرح را به زبانی ساده بررسی می‌کنیم تا با آگاهی کامل آماده این تحول باشید.
طرح انتقال سهمیه بنزین چیست؟
طرح انتقال سهمیه بنزین به کارت‌های بانکی با هدف مدرن‌سازی سامانه توزیع سوخت و افزایش شفافیت در مصرف بنزین طراحی شده است. بر اساس این طرح، به‌جای استفاده از کارت‌های هوشمند سوخت که از سال ۱۳۸۶ در کشور فعال بوده‌اند، سهمیه بنزین مستقیماً به کارت بانکی مالک خودرو اختصاص می‌یابد.
این تغییر نه‌تنها فرآیند سوخت‌گیری را ساده‌تر می‌کند، بلکه به دولت کمک می‌کند تا مصرف سوخت را با دقت بیشتری رصد کند و از تخلفاتی مانند قاچاق یا سوءاستفاده از کارت‌های سوخت جلوگیری شود.
کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، اعلام کرده است که این طرح با همکاری وزارت اقتصاد، بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه در حال تدوین است. پیش‌بینی میشود طراحی نهایی آن تا پایان تیر ۱۴۰۴ تکمیل شده و فاز اجرایی آن آغاز شود.
ویس‌کرمی تأکید کرده که این طرح هیچ تغییری در سهمیه بنزین یا قیمت آن ایجاد نمی‌کند و صرفاً برای تسهیل فرآیند سوخت‌گیری و حذف وابستگی به کارت‌های قدیمی طراحی شده است.
چگونه کار می‌کند؟
در این طرح، سهمیه بنزین به کارت بانکی مالک خودرو متصل میشود. هنگام سوخت‌گیری در جایگاه‌های سوخت، سیستم به‌صورت خودکار ابتدا از سهمیه یارانه‌ای (مثلاً ۱۵۰۰ تومان به ازای هر لیتر) استفاده می‌کند و در صورت اتمام، از سهمیه آزاد (۳۰۰۰ تومان به ازای هر لیتر) کسر میشود.
برای مثال، اگر فردی ۵۰ لیتر بنزین نیاز داشته باشد و ۳۰ لیتر سهمیه یارانه‌ای داشته باشد، ۳۰ لیتر با نرخ ۱۵۰۰ تومان و ۲۰ لیتر باقی‌مانده با نرخ ۳۰۰۰ تومان محاسبه خواهد شد. این فرآیند در یک مرحله انجام میشود و مبلغ نهایی از حساب بانکی فرد کسر می‌گردد.
مراحل اجرایی طرح
اجرای این طرح در چند مرحله برنامه‌ریزی شده است:
- به‌روزرسانی سامانه هوشمند سوخت: سامانه فعلی که از سال ۱۳۸۶ فعال است، به دلیل عمر بالا و نیاز به فناوری‌های جدید، در حال ارتقای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است. این شامل اتصال برخط به شبکه بانکی و تقویت امنیت اطلاعات میشود.
- آزمایش در مقیاس کوچک: فاز اولیه در جایگاه‌های سیار بنزین و خودروهای توزیع سوخت اجرا میشود تا چالش‌های فنی و عملیاتی در محیطی محدود بررسی شوند.
- اتصال به شبکه بانکی: تا مرداد ۱۴۰۴، زیرساخت‌های لازم برای اتصال سامانه سوخت به شبکه بانکی در دیتاسنترهای تهران و جایگاه‌های سراسر کشور راه‌اندازی خواهد شد.
- اجرای سراسری: پس از موفقیت فاز آزمایشی، طرح به‌صورت ملی پیاده‌سازی میشود.
عباس باصفا، مدیر سامانه هوشمند سوخت، تأکید کرده که به دلیل موانع فنی و ملاحظات امنیتی، اجرای کامل این طرح زمان‌بر است و فعلاً هیچ برنامه‌ای برای حذف کارت سوخت وجود ندارد. تا زمان آماده‌سازی کامل، کارت‌های هوشمند سوخت همچنان معتبر خواهند بود.
مزایای طرح
این طرح مزایای متعددی دارد که می‌تواند تجربه سوخت‌گیری و مدیریت مصرف را بهبود بخشد:
- شفافیت بیشتر: اتصال سهمیه به کارت بانکی امکان رصد دقیق‌تر مصرف سوخت هر فرد را فراهم می‌کند، که به کاهش تخلفاتی مانند فروش غیرقانونی بنزین کمک می‌کند.
- سهولت استفاده: حذف نیاز به کارت سوخت جداگانه و ادغام فرآیند در کارت بانکی، سوخت‌گیری را سریع‌تر و راحت‌تر می‌کند.
- رفع مشکلات مالکیت: به گفته مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، این طرح مشکلاتی مانند انتقال خودرو بدون تغییر مالکیت کارت سوخت را حل می‌کند، که پیش‌تر باعث تخلفات متعددی شده بود.
- افزایش رضایت عمومی: محسن زنگنه، نایب‌رئیس کمیسیون تلفیق بودجه، معتقد است که این طرح با ایجاد شفافیت، رضایت مردم را افزایش خواهد داد.
چالش‌ها و نگرانی‌ها
با وجود مزایا، اجرای این طرح با موانع و نگرانی‌هایی همراه است:
- امنیت سایبری: اتصال جایگاه‌های سوخت به شبکه بانکی می‌تواند خطر حملات سایبری را افزایش دهد. تجربه‌های قبلی، مانند حملات سایبری به شبکه سوخت‌رسانی، نشان‌دهنده آسیب‌پذیری این سیستم است. محمود خاقانی، کارشناس انرژی، هشدار داده که مشکلات فعلی سیستم بانکی، مانند قطعی‌های مکرر و سرقت‌های سایبری، می‌تواند این خطرات را تشدید کند.
- موانع فنی: به گفته عباس باصفا، زیرساخت‌های فعلی برای اجرای کامل طرح آماده نیستند و نیاز به زمان و سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی دارند.
- ملاحظات پدافندی: مسائل امنیتی و پدافند غیرعامل باید به‌دقت بررسی شوند تا از اختلالات احتمالی جلوگیری شود.
- اعتماد عمومی: برخی کارشناسان نگران‌اند که مشکلات اجرایی یا قطعی سیستم‌های بانکی باعث کاهش اعتماد مردم به این طرح شود.
دیدگاه‌های کارشناسی
نظر کارشناسان درباره این طرح متفاوت است. رئیس کمیسیون انرژی مجلس این طرح را گامی مثبت برای شفافیت و رضایت عمومی می‌داند. مالک شریعتی نیز معتقد است که این تغییر می‌تواند مشکلات ساختاری در توزیع سوخت را برطرف کند.
با این حال، محمود خاقانی نسبت به خطرات امنیتی و کارایی سیستم بانکی ابراز نگرانی کرده و خواستار احتیاط بیشتر در اجرا شده است. جلسات متعددی با سازمان‌های مرتبط برگزار شده تا این چالش‌ها بررسی و رفع شوند.
وضعیت فعلی کارت سوخت
تا زمان اجرای کامل طرح، کارت‌های هوشمند سوخت همچنان برای سوخت‌گیری استفاده خواهند شد. کرامت ویس‌کرمی وعده داده که با نهایی شدن مراحل فنی و حقوقی، اطلاع‌رسانی جامع از طریق رسانه ملی و سایر کانال‌ها انجام خواهد شد تا مردم دچار سردرگمی نشوند.
این اطلاع‌رسانی شامل جزئیات نحوه انتقال سهمیه، استفاده از کارت بانکی و پاسخ به سؤالات احتمالی خواهد بود.
نتیجه‌گیری
طرح انتقال سهمیه بنزین به کارت‌های بانکی گامی بزرگ برای مدرن‌سازی نظام توزیع سوخت در ایران است. این طرح با هدف افزایش شفافیت، سهولت دسترسی و کاهش تخلفات طراحی شده، اما موفقیت آن به رفع چالش‌های فنی و امنیتی بستگی دارد.
اگرچه نگرانی‌هایی درباره امنیت سایبری و آماده‌سازی زیرساخت‌ها وجود دارد، همکاری نهادهای مختلف و برنامه‌ریزی دقیق می‌تواند این تحول را به تجربه‌ای مثبت برای مردم تبدیل کند. تا آن زمان، کارت سوخت همچنان همراه شماست، اما آینده‌ای ساده‌تر و شفاف‌تر در انتظار است.
