در حالی که هند با صادرات بیش از ۲۰ میلیون تن برنج و در اختیار گرفتن حدود ۴۰ درصد تجارت جهانی این محصول، جایگاه نخست جهان را به دست آورده، بحران کمآبی و افت شدید سفرههای آب زیرزمینی، پایداری این «موفقیت کشاورزی» را با تردیدهای جدی روبهرو کرده است.
هند در یک دهه گذشته به بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده برنج جهان تبدیل شده است؛ دستاوردی که سیاستمداران این کشور آن را نشانهای از انعطافپذیری کشاورزان و کارآمدی سیاستهای حمایتی دولت میدانند.
بر اساس آمارهای رسمی، صادرات برنج هند طی ده سال اخیر تقریباً دو برابر شده و در آخرین سال مالی از ۲۰ میلیون تن عبور کرده است؛ رقمی که به این کشور کنترل نزدیک به ۴۰ درصد تجارت جهانی برنج را داده است.
اما در پشت این روایت موفقیت، یک نگرانی جدی در حال شکلگیری است: آیا هند با کمبود شدید آب میتواند به کشت گسترده برنج ادامه دهد؟
افت نگرانکننده آبهای زیرزمینی در قطبهای برنجکاری
ایالتهای پنجاب و هاریانا که از مهمترین مناطق کشت برنج هند محسوب میشوند، با سقوط شتابان سطح آبهای زیرزمینی مواجهاند.
به گفته کشاورزان:
- حدود یک دهه پیش، آب در عمق ۹ متری قابل دسترسی بود
- امروز، چاهها اغلب تا عمق ۸۰ تا ۲۰۰ متر حفر میشوند
این وضعیت باعث افزایش شدید هزینههای تولید شده و کشاورزان ناچارند هر سال سرمایه بیشتری برای حفاری و پمپاژ آب صرف کنند.
کارشناسان آب هشدار میدهند که حتی بارشهای موسمی مناسب در سالهای اخیر نیز نتوانسته این روند را متوقف کند، زیرا برداشت آب بسیار سریعتر از تغذیه طبیعی سفرهها انجام میشود. در نتیجه، بسیاری از منابع آب زیرزمینی به وضعیت «بحرانی» یا «بیشازحد بهرهبرداریشده» رسیدهاند.
نقش سیاستهای حمایتی در تشدید بحران
سیاستهای حمایتی دولت هند نقش کلیدی در تثبیت و گسترش کشت برنج داشته است:
- حداقل قیمت تضمینی برنج طی دهه گذشته حدود ۷۰ درصد افزایش یافته
- یارانه برق، استخراج آبهای زیرزمینی را ارزان کرده است
به باور کارشناسان، این ترکیب سیاستی باعث شده کشاورزان انگیزهای برای تغییر به محصولات کمآببر نداشته باشند. به بیان دیگر، هند عملاً با پرداخت یارانه، در حال تسریع برداشت ذخایر آب زیرزمینی برای تولید مازاد برنج و صادرات آن است.
آیا راهحل بدون هزینه وجود دارد؟
بر اساس گزارش پایگاه خبری مدرن دیپلماسی، تحقیقات نشان میدهد که تغییر مسیر یارانهها میتواند فشار بر منابع آب را کاهش دهد، بدون آنکه هزینه دولت افزایش یابد.
برای مثال:
- ایالت پنجاب سالانه دهها هزار روپیه در هر هکتار صرف یارانههای مرتبط با برنج میکند
- کارشناسان پیشنهاد میکنند بخش بزرگی از این حمایتها به محصولات کمآببر اختصاص یابد
این تغییر میتواند:
- درآمد کشاورزان را حفظ کند
- برداشت آبهای زیرزمینی را کاهش دهد
- و حتی هزینه کلی یارانهها را کمتر کند
جمعبندی از دیدگاه فارسیوب
موفقیت هند در تبدیل شدن به غول صادرات برنج جهان، اگرچه دستاوردی اقتصادی محسوب میشود، اما بدون اصلاح سیاستهای آبی و کشاورزی، میتواند به بحران پایدار منابع آب منجر شود. آینده این موفقیت، بیش از هر چیز به توانایی دولت در بازنگری یارانهها و تنوعبخشی به الگوی کشت وابسته است.
