چگونه اطلاعات حذف شده هارد را بازیابی کنیم؟ راهنمای کامل ریکاوری هارد

داده‌های دیجیتال همواره در معرض خطر هستند و ممکن است گاهی از بین می‌روند یا غیرقابل دسترس شوند. حذف تصادفی فایل، فرمت‌کردن هارد یا اقدام برای خرابی‌های سطح پایین ممکن است باعث از بین رفتن داده‌های ارزشمند شوند.

خوشبختانه، در بسیاری از موارد امکان بازیابی اطلاعات وجود دارد، به شرطی که به صورت اصولی اقدام شود و از ابزارهای مناسب استفاده گردد. در این مقاله، به صورت گام به گام به مفاهیم پایه‌ای، تکنیک‌های مهم و روش‌های حرفه‌ای ریکاوری هارد می‌پردازیم.

درک اصول ریکاوری داده‌ها

وقتی فایلی را «حذف» می‌کنیم، سیستم‌عامل فقط فضای اختصاص‌یافته به آن فایل را علامت‌گذاری می‌کند که قابل بازآرایه و نوشتن داده جدید است. به عبارت دیگر، داده‌ها هنوز روی دیسک وجود دارند تا وقتی که فضای آن با داده‌های تازه پر شود.

عوامل از دست رفتن دائمی داده‌ها

·   حذف ناخواسته یا تصادفی

·   فرمت‌کردن سریع یا فرمت‌کردن کامل (format) بدون نسخه پشتیبان

·   خرابی‌های فیزیکی مانند خرابی هد داده یا پیکربندی‌های اشتباه

·   حملات بدافزارها و Encrypting Ransomware که داده‌ها را قفل می‌کند

·   قطع ناگهانی برق یا خطاهای  S.M.A.R.Tو بدسکتورها

اصول مهم در فرایند ریکاوری اطلاعات

·   روی دیسک اطلاعات جدید قرار ندهید تا از نوشتن روی فضای حذف‌شده جلوگیری شود.

·   از یک درایو جداگانه برای ذخیره داده‌های بازیابی‌شده استفاده کنید.

·   اگر داده‌ها بسیار حیاتی‌اند، به متخصصان ریکاوری هارد توجه کنید.

آماده‌سازی اولیه قبل از شروع ریکاوری

1. تعیین منبع از دست رفته

آیا فایل‌های شخصی، تصاویر، اسناد اداری یا داده‌های سازمانی هستند؟

آیا دیسک به صورت کامل فرمت شده یا فقط برخی فایل‌ها حذف شده‌اند؟

2. ارزیابی سلامت فیزیکی دیسک

بررسی کنید که آیا دیسک صداهایی غیرعادی می‌دهد (صدای تق‌تق یا صدای چرخش مداوم)، که ممکن است نشان‌دهنده خرابی مکانیکی باشد دارد یا خیر.

بررسی وضعیت SMART از طریق ابزارهای سیستم یا نرم‌افزارهای تخصصی.

3. تهیه پشتیبان از وضعیت فعلی

از دیسک مرده یا خاموش، یک تصویر دیسک (disk image) تهیه کنید تا در صورت بروز خطاهای بعدی، بتوانید دوباره به همان وضعیت بازگردید.

برای این کار از ابزارهایی مانندdd ،  ddrescue یا مشابه آن استفاده کنید.

ابزارها و روش‌های اولیه ریکاوری نرم‌افزاری  هارد

برای کاربر عادی، استفاده از نرم‌افزارهای ریکاوری مناسب می‌تواند تقریباً تمام نیازهای معمول را پوشش دهد. در ادامه برخی ابزارهای معروف و نحوه استفاده کلی آن‌ها را مرور می‌کنیم.

1. ابزارهای رایگان

تست‌کردن و بازیابی پایه‌ای فایل‌ها از طریق نرم‌افزارهای رایگان مانند  Recuva، PhotoRec  ، TestDisk،  MiniTool Power Data Recovery (نسخه رایگان دارای محدودیت) و EaseUS Data Recovery Wizard  (نسخه رایگان با محدودیت).

قابلیت‌های کلیدی:

·   اسکن عمیق برای یافتن فایل‌های حذف‌شده

·   پیشنمایش فایل‌ها قبل از بازیابی

·   فیلترکردن بر اساس نوع فایل یا تاریخ

2. ابزارهای حرفه‌ای

R-Studio, Disk Drill Pro, Stellar Data Recovery Pro, EaseUS Data Recovery Wizard Pro

مزایا:

+ پشتیبانی از RAID و پارتیشن‌های پیچیده

+ ریکاوری از دیسک‌های خراب یا ناخوانا

+ ابزارهای پیشرفته برای بازآیند دیتابیس و فایل‌های خاص

معایب:

-هزینه بالاتر

– گاهی نیاز به تخصص فنی بیشتر

3. روش‌های عملی با نرم‌افزارها

·   انتخاب دیسک موردنظر: دیسک حاوی فایل‌های حذف‌شده را مشخص کنید اما از آن برای نوشتن استفاده نکنید.

·   حالت اسکن: ابتدا اسکن سریع، سپس اسکن عمیق (Deep Scan) را اجرا کنید.

·   بازبینی نتایج: فایل‌های پیدا‌شده را با فرمت، اندازه و تاریخ آن‌ها بررسی کنید.

·   بازیابی: مسیر ذخیره را به یک دیسک دیگر بدهید تا از خطر از دست رفتن دوباره جلوگیری شود.

رایج‌ترین مشکلات از دست رفتن اطلاعات و نحوه برخورد با آن‌ها

1. فایل‌های حذف‌شده توسط کاربر

در این شرایط، معمولاً با گزینه Restore/Recuva یا Recover در نرم‌افزار ریکاوری قابل بازیابی هستند.

**نکته کلیدی: هرچه سریع‌تر اقدام کنید، شانس بازیابی بالاتر است.

2. حذف توسط سیستم یا فرمت

اگر فقط فایلی خاصی حذف شده باشد و فضای مربوطه با داده‌های جدید نوشته نشده باشد، معمولا امکان بازیابی وجود دارد.

در حالت فرمت‌کردن سریع، هنوز داده‌ها نسبتاً قابل بازگردانی هستند، اما نیاز به ابزار قوی‌تر و بررسی دقیق دارد.

3. خرابی‌های منطقی (Bad Sectors) و آسیب‌های سطحی

با استفاده از ابزارهایی که قادر به مدیریت bad sectors هستند، مانند SpinRite (تجاری) و ابزارهای موجود در TestDisk/PhotoRec.

گاهی لازم است از بازسازی پارتیشن استفاده شود.

4. آسیب‌های فیزیکی

در صورت آسیب فیزیکی یا مشکلات EEPROM/HDD موتور، نیاز به خدمات ریکاوری صنعتی در آزمایشگاه‌های تخصصی است.

معمولاً این خدمات با هزینه بالا و زمان‌بری همراه است اما شانس بازگشت داده را افزایش می‌دهد.

ریکاوری از RAID و پارتیشن‌های پیچیده

1. RAID ها

در RAID‌های مختلف (0, 1, 5, 6, 10) احتمال بازیابی به شیوه‌ای متفاوت است.

ابزارهای تخصصی مانند ReclaiMe Free RAID Recovery یا R-Studio می‌توانند پارتیشن و ماتریس  RAID را بازسازی کنند.

**نکته: هرگونه تغییر در پیکربندی RAID باید با دقت انجام شود تا داده‌ها آسیب نبینند.

2. پارتیشن‌های گمشده یا خراب

استفاده از ابزارهای پارتیشن‌بندی مانند TestDisk برای بازیابی پارتیشن‌ها و ساخت دیسک ایمیج به‌جای کار مستقیم روی دیسک اصلی.

نکات عملی برای بهبود شانس ریکاوری هارد

·   هرگز روی دیسک اصلی کاری که باعث نوشتن می‌شود انجام ندهید. حتی اجرای فرمت یا نصب نرم‌افزار روی دیسک می‌تواند فضای حذف‌شده را بازنویسی کند.

·   هرچه زمان کمتری از حذف گذشته باشد، شانس بازیابی بالاتر است.

·   از نسخه پشتیبان (Backup) استفاده کنید.

·   برای داده‌های مهم، ریکاوری منظم و بررسی سلامت دیسک را در دستور کار قرار دهید تا از خرابی‌های آینده جلوگیری شود.

ملاحظات امنیتی و حفظ حریم خصوصی

·   اگر داده‌ها شامل اطلاعات حساس سازمانی یا شخصی هستند، از ابزارهای رمزگذاری قوی برای پیگیری حریم خصوصی استفاده کنید.

·   قبل از بازیابی، مطمئن شوید که فضای ذخیره‌سازی مقصد امن است و به درستی از دستگاه محافظت می‌شود.

·   در برخی از مواقع، داده‌های بازیابی‌شده ممکن است جزئی از پرونده‌های قانون‌گذاری باشد؛ به چنین مواردی با دقت قانونی رسیدگی کنید.

سوالات متداول