کارت گرافیک یکی از اصلی‌ترین قطعات هر سیستم کامپیوتری است که وظیفه پردازش گرافیکی را بر عهده دارد. اما خیلی‌ها نمی‌دانند عواملی مثل دما و گرد و غبار تا چه حد می‌توانند روی عملکرد و طول عمر این قطعه تأثیر بگذارند.
در این مطلب به بررسی دقیق رابطه بین حرارت، گرد و غبار و عمر مفید کارت گرافیک می‌پردازیم و یاد می‌گیریم هر چند وقت یک‌بار باید آن را تمیز کنیم تا از خرابی زودرس جلوگیری شود.
چرا دما برای کارت گرافیک حیاتی است؟
دما یکی از اصلی‌ترین دشمنان سخت‌افزار است. هر کارت گرافیکی در هنگام پردازش داده‌ها گرمای زیادی تولید می‌کند که اگر به‌درستی دفع نشود، باعث کاهش کارایی و حتی خرابی دائمی آن می‌شود.
افزایش حرارت در طولانی‌مدت می‌تواند به قطعات الکترونیکی داخلی مثل چیپ‌ها، ماسفت‌ها و خازن‌ها آسیب بزند. بنابراین حفظ دمای مناسب در حین استفاده، یکی از کلیدهای افزایش عمر مفید کارت گرافیک است.
دمای نرمال کارت گرافیک چقدر است؟
به‌صورت کلی، دمای نرمال کارت گرافیک در حالت بیکار (Idle) بین ۳۰ تا ۴۵ درجه سانتی‌گراد و در حالت تحت فشار (Load) بین ۶۵ تا ۸۵ درجه است. البته این مقادیر بسته به مدل کارت گرافیک و نوع خنک‌کننده متفاوت است. دمای بالاتر از ۹۰ درجه، زنگ خطری برای سلامت کارت گرافیک محسوب می‌شود.
افزایش دما چه تأثیری روی عملکرد دارد؟
وقتی دمای کارت گرافیک بالا می‌رود، سیستم خنک‌کننده با تمام توان کار می‌کند تا گرما را کاهش دهد. این موضوع علاوه بر افزایش مصرف انرژی و صدای فن، باعث کاهش سرعت عملکرد GPU از طریق قابلیتی به نام Thermal Throttling می‌شود.
در این حالت، کارت گرافیک به‌صورت خودکار فرکانس کاری خود را پایین می‌آورد تا از آسیب جلوگیری کند، اما در نتیجه عملکرد گرافیکی کاهش می‌یابد.
گرد و غبار؛ دشمن خاموش سیستم‌های خنک‌کننده
گرد و غبار در ظاهر ممکن است بی‌خطر به نظر برسد، اما در عمل می‌تواند بزرگ‌ترین عامل افزایش دما باشد. ذرات ریز گرد و خاک با گذشت زمان روی فن‌ها، هیت‌سینک و حتی بُرد کارت گرافیک می‌نشینند و باعث کاهش جریان هوا می‌شوند. این کاهش جریان هوا مانع از دفع مؤثر گرما می‌شود و دمای کلی سیستم بالا می‌رود.
گرد و خاک چطور باعث خرابی کارت گرافیک می‌شود؟
وقتی گرد و غبار روی فن و پره‌های خنک‌کننده تجمع پیدا می‌کند، سرعت گردش فن کاهش پیدا می‌کند. همچنین ذرات بین لایه‌های فلزی هیت‌سینک گیر می‌کنند و انتقال حرارت را مختل می‌سازند. در طول زمان، این وضعیت می‌تواند باعث بالا رفتن دمای مداوم GPU و آسیب به تراشه‌ها یا حتی سوختن کارت شود.
چند وقت یک بار باید کارت گرافیک را تمیز کنیم؟
پاسخ این سؤال بستگی به شرایط محیطی دارد. اگر در محیطی زندگی می‌کنید که گرد و غبار زیاد است یا کیس کامپیوترتان نزدیک زمین قرار دارد، پیشنهاد می‌شود هر ۳ تا ۴ ماه یک‌بار کارت گرافیک را تمیز کنید. در محیط‌های تمیزتر یا در صورت استفاده از فیلتر گرد و غبار، هر ۶ ماه یک‌بار کافی است.
بهترین روش تمیز کردن کارت گرافیک
- سیستم را خاموش و کابل برق را جدا کنید.
- کارت گرافیک را با دقت از اسلات PCIe خارج کنید.
- با اسپری هوای فشرده یا دمنده برقی، گرد و خاک را از روی فن و هیت‌سینک بزدایید.
- اگر فن قابل جداسازی است، پره‌ها را با یک قلم‌مو یا پارچه خشک تمیز کنید.
- از مایع یا اسپری‌های شیمیایی استفاده نکنید؛ چون ممکن است به مدار آسیب برسانند.
خمیر حرارتی و نقش آن در کنترل دما
یکی از مهم‌ترین عواملی که در کاهش دمای کارت گرافیک نقش دارد، خمیر حرارتی است. این ماده بین تراشه GPU و هیت‌سینک قرار می‌گیرد تا انتقال حرارت بهتر انجام شود. با گذشت زمان، خمیر حرارتی خشک و خاصیت خود را از دست می‌دهد.
هر چند وقت باید خمیر حرارتی کارت گرافیک تعویض شود؟
به‌طور میانگین هر ۲ تا ۳ سال یک‌بار تعویض خمیر حرارتی توصیه می‌شود. البته اگر دمای کارت گرافیک شما به‌طور ناگهانی افزایش پیدا کرده یا صدای فن‌ها زیاد شده، احتمال دارد خمیر حرارتی خشک شده باشد و نیاز به تعویض داشته باشد.
علائم هشداردهنده دمای بالا یا تجمع گرد و غبار
- دمای کارت گرافیک در حالت عادی بالاتر از حد معمول است
- صدای فن‌ها دائماً زیاد است
- افت فریم یا کاهش عملکرد در بازی‌ها
- خاموش شدن ناگهانی سیستم هنگام پردازش سنگین
اگر یکی از این موارد را تجربه می‌کنید، زمان آن رسیده که سیستم خود را بررسی و تمیز کنید.
آیا تمیز کردن بیش از حد ضرر دارد؟
تمیز کردن مداوم در فواصل کوتاه (مثلاً هر ماه) ممکن است باعث فشار مکانیکی روی فن‌ها یا اتصالات کارت شود. بنابراین، بهتر است بین دفعات تمیزکاری فاصله منطقی نگه دارید و فقط زمانی اقدام کنید که واقعاً لازم است.
جمع‌بندی
دمای بالا و گرد و غبار دو عامل اصلی کاهش عمر کارت گرافیک هستند. با رعایت چند نکته ساده مثل تمیز کردن دوره‌ای، بررسی دمای GPU، و تعویض منظم خمیر حرارتی، می‌توان عمر مفید کارت گرافیک را چندین سال افزایش داد.
به یاد داشته باشید که پیشگیری همیشه بهتر از تعمیر است؛ پس مراقبت دوره‌ای از سیستم را به عادت تبدیل کنید.
