هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین فناوری‌های قرن حاضر، در حال بازتعریف زندگی روزمره و صنایع مختلف است. در ایران نیز گام‌های مهمی برای بهره‌برداری از این فناوری برداشته شده و تدوین نقشه‌راه تنظیم‌گری هوش مصنوعی، نقطه عطفی در این مسیر به شمار می‌رود.
این ابتکار که در رویداد «نقش تنظیم‌گری 5G-AIoT در توسعه اقتصاد دیجیتال» اعلام شد، نویدبخش آینده‌ای روشن برای توسعه فناوری‌های نوین در کشور است. در این مقاله، به بررسی جزئیات این نقشه‌راه، چالش‌های پیش‌رو و نقش بخش خصوصی در پیشبرد اقتصاد دیجیتال می‌پردازیم.
آغاز تدوین نقشه‌راه تنظیم‌گری هوش مصنوعی
در مراسم افتتاحیه رویداد «نقش تنظیم‌گری 5G-AIoT در توسعه اقتصاد دیجیتال» که روز دوشنبه، ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴، در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد، «حمید فتاحی»، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، از آغاز تدوین نقشه‌راه تنظیم‌گری هوش مصنوعی خبر داد.
او اظهار داشت: «جلساتی با بخش‌های مختلف در سازمان تنظیم مقررات در حال برگزاری است تا با جمع‌بندی این نقشه‌راه، بتوانیم پروانه صادر کنیم یا فرکانس اختصاص دهیم.»
فتاحی با اشاره به نفوذ روزافزون هوش مصنوعی در زندگی مردم، تأکید کرد: «امروزه نشانه‌های این فناوری به‌وضوح در زندگی روزمره دیده می‌شود و مردم با آن غریبه نیستند.
هوش مصنوعی آینده را متحول خواهد کرد و وابستگی به آن به حدی افزایش می‌یابد که زندگی بدون آن دشوار خواهد شد.» او همچنین به چالش‌های این حوزه اشاره کرد و افزود: «تعدد بازیگران حوزه هوش مصنوعی ممکن است منجر به اتلاف منابع شود؛ بنابراین، همراه‌سازی نهادهای حاکمیتی و تسهیل حضور بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران ضروری است.»
در این میان، توجه به توسعه هوش مصنوعی ایرانی نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. ابتکاراتی مانند دستیارهای هوشمند بومی یا پلتفرم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی که با نیازهای فرهنگی و زبانی ایران هم‌خوانی دارند، می‌توانند نقش کلیدی در تقویت اقتصاد دیجیتال کشور ایفا کنند.
نیاز به استانداردسازی و همکاری بین‌بخشی
«سمیه خلوصی»، معاون برنامه‌ریزی و توانمندسازی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، در این رویداد از آمادگی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای همکاری با وزارت ارتباطات خبر داد.
او با اشاره به برنامه هفتم توسعه، گفت: «بهره‌وری معادن باید افزایش یابد و بسیاری از سرمایه‌گذاران حاضرند در حوزه فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کنند، اما نبود مقررات شفاف مانع انعقاد قراردادها می‌شود.»
خلوصی بر ضرورت استانداردسازی در تنظیم‌گری تأکید کرد و افزود: «در صورت رفع مشکلات زیرساختی، ایمیدرو آمادگی دارد با توسعه فناوری‌های نوین، نقش مؤثری در پیشبرد این حوزه ایفا کند.» این اظهارات نشان‌دهنده نیاز مبرم به ایجاد چارچوب‌های قانونی و زیرساختی برای جذب سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی است.
نقش بخش خصوصی در تنظیم‌گری هوشمند
«علی حکیم‌جوادی»، رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، در این همایش به اهمیت تنظیم‌گری مشارکتی اشاره کرد و گفت: «جهان به سمت تنظیم‌گری مشارکتی حرکت می‌کند و بخش خصوصی باید در کنار دولت و حاکمیت قرار گیرد تا قوانین هوش مصنوعی در ایران متناسب با فناوری‌های روز دنیا تدوین شود.»
او افزود: «5G یکی از ارکان اصلی تحول دیجیتال است و بدون آن، بخش عمده‌ای از این تحول محقق نخواهد شد. بخش خصوصی می‌تواند در استانداردسازی و سرمایه‌گذاری نقش کلیدی ایفا کند، اما متأسفانه در کشور ما این مشارکت به‌درستی شکل نگرفته است.»
حکیم‌جوادی با اشاره به تجربه‌های موفق جهانی، اظهار داشت: «کشورهایی مانند سنگاپور و دانمارک با همکاری بخش خصوصی و دولتی، پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه‌هایی مانند پزشکی از راه دور و کشاورزی داشته‌اند. ما نیز باید از این الگوها بهره ببریم.»
«لیلا محمدی»، رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، نیز در ابتدای این رویداد بر ضرورت همکاری بخش خصوصی در توسعه فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا، 5G و هوش مصنوعی تأکید کرد و گفت: «پیشبرد نفوذ این فناوری‌ها در صنعت بدون مشارکت بخش خصوصی امکان‌پذیر نیست.»
اقتصاد دیجیتال؛ بدون مرز و وابسته به زیرساخت
«محمدمحسن صدر»، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران، در سخنرانی خود بر سه کلیدواژه «اقتصاد دیجیتال»، «زیرساخت» و «تنظیم‌گری» تأکید کرد و گفت: «هدف وزارت ارتباطات، گسترش اقتصاد دیجیتال و افزایش سهم بخش خصوصی در این حوزه است. اقتصاد دیجیتال مرز نمی‌شناسد و اگر زیرساخت‌ها به‌درستی فراهم شوند، خدمات به‌راحتی به مردم ارائه خواهد شد.»
او با انتقاد از نبود مدیریت داده‌های شفاف در برخی بخش‌ها، به حادثه اخیر بندرعباس اشاره کرد و گفت: «وقتی ۱۳۰ هزار کانتینر در بندر دپو می‌شود اما گزارشی شفاف از وضعیت آن‌ها وجود ندارد، نشانه ضعف جدی در مدیریت داده‌هاست.» صدر همچنین بر اهمیت تنظیم‌گری هوشمند تأکید کرد و افزود: «یک روش این است که مردم را آزار دهیم و آن‌ها ندانند به کدام سمت بروند. روش دیگر این است که با کمک سیستم‌های هوشمند عمل کنیم.»
صدر در پایان اظهار داشت: «در این نشست باید به راهکارهای مشخص برسیم. اپراتورها باید سالانه یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کنند، اما این رقم به زیر ۲۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است. در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار توسعه شبکه داشت. باید دو یا سه راهکار مشخص را به وزیر ارائه و پیگیری کنیم.»
چرا این نقشه‌راه اهمیت دارد؟
تدوین نقشه‌راه تنظیم‌گری هوش مصنوعی در ایران، گامی اساسی برای همگام‌سازی کشور با تحولات جهانی فناوری است. این ابتکار نه‌تنها به توسعه اقتصاد دیجیتال کمک می‌کند، بلکه با ایجاد چارچوب‌های شفاف، راه را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و بهره‌برداری از پتانسیل‌های هوش مصنوعی هموار می‌سازد.
با توجه به نقش کلیدی فناوری‌هایی مانند 5G و اینترنت اشیا در این مسیر، همکاری بین بخش دولتی و خصوصی بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد.
