در حالی که سالها نگرانی اصلی خانوادهها «اعتیاد کودکان به موبایل و اینترنت» بود، حالا ورق برگشته است؛ امروز این فرزندان هستند که نسبت به وابستگی والدین سالمند خود به شبکههای اجتماعی، بهویژه در دوران بازنشستگی، ابراز نگرانی میکنند؛ پدیدهای که میتواند بر سلامت روان، روابط خانوادگی و کیفیت زندگی سالمندان اثر بگذارد.
در سالهای گذشته، تمرکز اصلی هشدارها درباره فضای مجازی بر کودکان و نوجوانان بود؛ اما حالا الگوی استفاده از اینترنت تغییر کرده است. بررسیها نشان میدهد بزرگسالان مسن و سالمندان، بهخصوص پس از ورود به دوران بازنشستگی، زمان بیشتری را در فضای آنلاین و شبکههای اجتماعی سپری میکنند؛ تا جایی که این موضوع به یک نگرانی جدی برای فرزندان تبدیل شده است.
بازنشستگی مبتنی بر گوشی هوشمند
کارشناسان اجتماعی معتقدند همانطور که «کودکی مبتنی بر موبایل» به یک چالش جدی تبدیل شد، امروز شاهد شکلگیری پدیدهای به نام «بازنشستگی مبتنی بر گوشی هوشمند» هستیم. سالمندانی که ساعتهای طولانی را صرف اسکرولکردن بیهدف، تماشای ویدئوهای کوتاه و مصرف محتوای کمکیفیت میکنند.
برخی از این محتواها شامل:
- ویدئوهای بیارزش و تکراری
- مطالب اغراقآمیز یا نادرست
- تئوریهای توطئه
- محتوای ایجادکننده اضطراب، بدبینی یا بیاعتمادی نسبت به علم و پزشکی
افزایش زمان حضور سالمندان در فضای آنلاین
مطالعات نشان میدهد افراد بالای ۶۰ سال، بخش قابلتوجهی از اوقات فراغت روزانه خود را پای صفحهنمایش میگذرانند. این میزان استفاده، در برخی موارد به بیش از نیمی از زمان آزاد روزانه میرسد؛ موضوعی که میتواند بر تمرکز، کیفیت خواب، تعاملات اجتماعی و حتی سلامت ذهنی تأثیر بگذارد.
روایتهای واقعی؛ وقتی فرزندان نگران میشوند
در سالهای اخیر، گزارشها و تجربههای شخصی زیادی در شبکههای اجتماعی منتشر شده که نشان میدهد نگرانی فرزندان درباره والدینشان، شباهت زیادی به دغدغههایی دارد که زمانی والدین نسبت به فرزندان خود داشتند.
برخی از این روایتها شامل موارد زیر است:
- سالمندانی که در دیدارهای خانوادگی، بیشتر زمان خود را صرف گوشی میکنند و ارتباط چشمی و گفتوگو کاهش یافته است.
- مادربزرگها و پدربزرگهایی که ساعتها مشغول بازیهای موبایلی هستند، در حالی که نوهها برای جلب توجه آنها تلاش میکنند.
- خانوادههایی که هنگام دورهمی، چند تلویزیون روشن است و هر فرد همزمان با موبایل یا تبلت مشغول است.
- والدینی که ناخواسته قربانی کلاهبرداریهای اینترنتی، بدافزارها یا اشتراکهای جعلی میشوند.
- بازنشر ناخواسته ویدئوها یا محتواهای نامناسب در شبکههای اجتماعی بدون آگاهی از پیامدها.
آیا اعتیاد دیجیتال در سالمندان با جوانان فرق دارد؟
پژوهشگران حوزه سلامت روان و رسانه تأکید میکنند که اعتیاد آنلاین در سالمندان باید با نگاهی متفاوت از جوانان بررسی شود. برای بسیاری از سالمندان، گوشی هوشمند:
- جایگزین تعامل اجتماعی شده
- راهی برای پر کردن خلأ تنهایی است
- ابزاری برای سرگرمی در نبود فعالیتهای اجتماعی دیگر محسوب میشود
با این حال، استفاده بیرویه و بدون هدف میتواند باعث انزوا، کاهش تحرک، افت تمرکز و افزایش اضطراب شود.
راهکار چیست؟
متخصصان پیشنهاد میکنند به جای برخوردهای سختگیرانه:
- فعالیتهای جایگزین مثل ورزش سبک، تعاملات اجتماعی حضوری و سرگرمیهای غیر دیجیتال تقویت شود
- آموزش سواد رسانهای برای سالمندان جدی گرفته شود
- خانوادهها با گفتوگوی همدلانه، نه سرزنش، الگوی مصرف سالمتری را پیشنهاد دهند
